องค์ความรู้และภูมิปัญญา

เครื่องมือ-เครื่องใช้

บิลาหรือลูกดอกนั้นเป็นอุปกรณ์ที่ใช้คู่กับบอเลา  ซึ่งทำด้วยไม่ตระกูลปาล์มชนิดหนึ่งที่เรียกว่า  ไม้เทา  บิลามีขนาดยาวประมาณ 30 เซนติเมตร  เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1.5 – 2 มิลลิเมตร  เสี้ยมปลายให้แหลม  วัดจากส่วนปลายสุดเข้ามาประมาณ 3 เซนติเมตร  จะต้องเหลาให้คอดกิ่วเพื่อเวลาเป่าไปถูกสัตว์จะได้หักติดอยู่ในตัวสัตว์ทันที  และปลายอีกข้างหนึ่งของบิลานี้ก็เสี้ยมให้แหลมเช่นกันเพื่อใช้ไม้ด้วยไม้ระกำที่แต่งเป็นรูปกรวยติดไว้  สำหรับลูกดอกหรือบิลาที่ใช้ยิงสัตว์จะต้องชุบปลายลูกดอกนั้นด้วยยาพิษเสียก่อนเสมอ  เพื่อเวลาเป่าไปถูกสัตว์จะได้ตายทันทีและยาพิษที่ใช้ชุบปลายลูกดอกหรือบิลานี้เรียกว่า  “อิโป๊ะ”   ซึ่งทำจากการนำยางไม้ 2 ชนิด  มาเคี่ยวรวมกันจนมีลักษณะเหนียวข้นสีดำ

เครื่องมือล่าสัตว์

บอเลา  หรือที่ชาวบ้านทั่วไปเรียกว่า  “กระบอกตุด”   เป็นเครื่องมือที่ด้วยไม้ไผ่ชนิดหนึ่งที่เรียกว่าไม้ไผ่หลอดหรือไม้ไผ่ซางบอเลาประกอบด้วย 2 ส่วน คือ บอเลาชั้นนอก กับบอเลาชั้นใน

บอเลาชั้นนอก  เป็นกระบอกไม้ไผ่ที่มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางวงในประมาณ 2.5 เซนติเมตร    ที่ต่อเข้ากันจำนวน 2-3 ท่อน   แล้วแต่ความยาวของไม้ที่นำมาใช้จนได้ความยาวประมาณ 2.5 เมตร การต่อไม้ไผ่ให้ยาวขึ้นนี้ก็ช่วยเพิ่มแรงส่งให้ลูกดอกไปได้ไกลยิ่งขึ้น ระหว่างข้อต่อของไม่ไผ่แต่ละท่อนนั้นจะใช้เชื่อมด้วยชันที่ทำจากยางต้นสาย หรือยางต้นหาน

             บอเลาชั้นใน  ทำจากไม้ไผ่ประเภทเดียวกัน   แต่ใช้ขนาดเล็กกว่า  ความยาวก็จะต้องเท่ากับชั้นนอก  เวลาใช้ก็จะต้องเอาบอเลาชั้นในนี้สอดเข้าไปไว้ในบอเลาชั้นนอก  และเมื่อสอดบอเลาเข้าไปแล้วที่บริเวณปลายสุดของข้างที่จะใช้เป่านั้นใช้ไม้ไผ่ที่ขัดเกลาสวมทับอีกทีแล้วเชื่อมให้ติดกันเพื่อให้ริมฝีปากสัมผัสกันสนิทเวลาที่เป่า  

ทับ หรือ ที่อยู่อาศัย

มานิ จะสร้างทับหรือที่อยู่อาศัยด้วยเศษใบไม้มาทำเป็นหลังคาและนำเอาเศษกิ้งไม้มาทำเป็นเสานำต้นปุดมาตัดเป็นท่อนสั้นๆเพื่อทำเป็นที่นอนมานิจะสร้างบ้านอยู่แบบไม่ถาวรเนื่องจากมานิจะเคลื่อนย้ายทับหรือที่พักอาศัยไปตามห่วงโซ่อาหาร

การหลามข้าว

นำกระบอกไม้ไผ่มาตัดเป็นท่อนประมาณ 50 เซนติเมตรนำข้าวสารมาล้างน้ำทำความสะอาดแล้วนำมาห่อด้วยใบเหร็ดยัดลงไปในกระบอกไม้ไผ่ใส่น้ำให้เต็มนำใบเหร็ดที่เตรียมใว้มาปิดเป็นฝานำมาหลามไฟจนน้ำแห้งใช้เวลาประมาณ 20 นาที่ ข้าวสุกและจะหอมมาก